باب: هل
يبيع حاضر
لباد بغير أجر
وهل يعينه أو ينصحه.
68. ŞEHİRLİ, BİR ÜCRET (KOMİSYON) ALMAKSIZIN KÖYLÜ ADINA SATIŞ
YAPABİLİR Mİ? ONA YARDIM EDEBİLİR Mİ? ÖĞÜT’TE BULUNABİLİR Mİ?
وقال النبي
صلى الله عليه
وسلم: (إذا
استنصح أحدكم
أخاه فلينصح له).
ورخص فيه عطاء.
Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem şöyle buyurdu: "Biriniz
kardeşinden nasihat istediğinde kardeşi ona nasihatta bulunsun." Ata', kişinin bunu (başlıkta yazan fiilleri) yapabileceğini
söylemiştir.
حدثنا
علي بن عبد
الله: حدثنا
سفيان، عن
إسماعيل، عن
قيس: سمعت
جريرا رضي
الله عنه: بايعت
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم على شهادة
أن لا إله إلا
الله، وأن
محمدا رسول
الله، وإقام
الصلاة،
وإيتاء
الزكاة،
والسمع والطاعة،
والنصح لكل مسلم.
[-2157-] Kays, Cerir'den şunu rivayet etmiştir: Nebi Sallallahu Aleyhi ve
Sellem’e; Allah'tan başka ilah olmadığına ve Muhammed'in onun Resulü olduğuna
şahitlik etmek, namaz kılmak, zekat vermek, işitip itaat etmek ve her Müslümana
karşı hayırhah olmak (nasihatta bulunmak)
üzere biat ettim.
حدثنا
الصلت بن
محمد: حدثنا
عبد الواحد:
حدثنا معمر،
عن عبد الله
بن طاوس، عن
أبيه، عن ابن
عباس رضي الله
عنهما قال: قال
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم: (لا
تلقوا الركبان،
ولا يبيع حاضر
لباد). قال:
فقلت لابن عباس:
ما قوله: (لا
يبيع حاضر
لباد). قال: لا
يكون له سمسارا.
[-2158-] İbn Abbas r.a. Resulullah Sallallahu Aleyhi ve
Sellem’in şöyle buyurduğunu söyledi: "Şehre mal getiren kervanları şehir
dışında karşılamayın. Şehirli, köylü adına satış yapmasın."
(Hadisi rivayet eden Tavus dedi ki): İbn Abbas'a "Şehirlinin
köylü adına satış yapmaması ne demektir? diye sordum.
İbn Abbas: "Şehirli, köylü için komisyonculuk yapamaz"
dedi.
Tekrar: 2163, 2274
AÇIKLAMA: Şehirlinin köylü adına satış yapması yasağı
nasıl anlaşılmalıdır? İbnü'l-Müneyyir ve diğer bazı alimler şöyle demişlerdir:
Buhari, "şehirlinin Köylü adına satış yapması yasağı"nı özel bir
anlama yormuştur. Bunu, İbn Abbas'ın yorumunu esas almak suretiyle yapmış,
"Din hayırhahlıktır (nasihattır)" hadisinin genel anlamı ile de bunu
pekiştirmiştir. Çünkü satım için komisyon alan kişinin amacı, satıcıya iyilikte
bulunmak değildir. Onun amacı yalnızca ücret almaktır. Bu, şehirlinin köylü
adına komisyon almaksızın satım yapmasının, hayırhahlık kapsamında olması
sebebiyle caiz olmasını gerektirir.
Ben (İbn Hacer) derim ki: İleride gelecek kimi hadisler bunu
desteklediği gibi, Ebu Davud'un, Salim el-Mekki'den rivayet ettiği şu hadis de
desteklemektedir: Bir bedevi, Talha İbn Ubeydullah'a sağmal bir hayvanını
getirdi. Talha ona Nebi s.a.v. şehirlinin köylü adına satış yapmasını
yasaklamıştır. Sen hayvanını pazara götür, satmaya gayret et. Birisi almak
istediği zaman bana gelip bildir ki ben satıp satmayacağını sana
söyleyeyim."
Şehirlinin köylü adına satış yapmasının hükmü konusunda görüşler:
Said İbn Mansur, İbn Ebi Nuceyh aracılığı ile Mücahid'den şunu
rivayet etmiştir: Hz. Nebi, şehirlinin köylü adına satış yapmasını,
Müslümanları aldatmaması için yasaklamıştır. Bugün ise bunda bir sakınca
yoktur.
Ata ise "günümüzde bu uygun olmaz" demiştir.
Mücahid şöyle demiştir: Zannediyorum ki Ebu Muhammed'e (Ata'ya)
bedeviler içinden süt hısımları gelseydi, mutlaka onlar adına şehirde satım
yapardı.
Ata'dan gelen iki farklı rivayet, onun bunu tenzihen mekruh
görmesi şeklinde yorumlanır. Nitekim Mücahid de bu sebeple yukarıdaki görüşü
Ata'ya nispet etmiştir.
Ebu Hanife, Mücahid'in görüşünü kabul etmiş ve Hanefiler
"Din, hayırhahlıktır (nasihattır)" hadisinin genel ifadesinin,
şehirlinin köylü adına satım yapması yasağını ortadan kaldırdığını ileri
sürmüşlerdir.
Alimlerin çoğunluğu ise "Din, hayırhahlıktır
(nasihattır)" hadisinin, şehirlinin köylü adına satım yapması yasağı
dışındaki konularda genel anlam ifade ettiğini ancak söz konusu yasağın özel
olduğunu, genel ifadenin kapsamından tahsis edildiğini, bunun neshi
gerektirmediğini söylemişlerdir.
Buhari ise iki hadisi, "şehirlinin komisyon ücreti alarak
köylü adına satış yapmasının yasak olması" şeklinde birleştirmiştir. Ücret
almaksızın, köylüye şehirdeki pazar fiyatını söylemek ise bu yasağın kapsamına
girmez .
باب: من
كره أن يبيع
حاضر لباد
بأجر.
69. ŞEHİRLİNİN, (KOMİSYON) ÜCRET(İ) KARŞILIĞINDA KÖYLÜ ADINA
SATIM YAPMASININ MEKRUH GÖRÜLMESİ
حدثني
عبد الله بن صباح:
حدثنا أبو علي
الحنفي، عن
عبد الرحمن بن
عبد الله بن
دينار قال:
حدثني أبي، عن
عبد الله بن
عمر رضي الله
عنهما قال:
نهى
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم أن يبيع
حاضر لباد.
وبه قال ابن
عباس.
[-2159-] Abdullah İbn Ömer r.a. şöyle dedi: Resulullah Sallallahu Aleyhi ve
Sellem şehirlinin köylü adına satış yapmasını yasakladı."
Abdullah İbn Abbas da bunu (şehirlinin köylü adına ücretle satış
yapamayacağını) kabul etmiştir.
AÇIKLAMA: İbn Battal şöyle demiştir: Buhari bu konuda,
şehirlinin köylü adına ücretle satım yapmasının caiz olmadığını, ücretsiz satım
yapmanın caiz olduğunu belirtmek istemiş, İbn Abbas'ın görüşünü de buna delil
getirmiştir. Bir anlamda o bununla İbn Ömer'in mutlak ifadeli hadisini
sınırlandırmak istemiştir.
Şehirlinin, şehir fiyatları hakkında köylüye bilgi vermesi,
görüş belirtmesi
Buhari, Evzai'nin "şehirlinin köylüye şehirdeki fiyatlar
hakkında fikir vermesini caiz gördüğünü belirtmiştir. Evzai "görüş
belirtmek, onun için satış yapmak anlamına gelmez" demiştir.
Leys ve Ebu Hanife'den rivayet edildiğine göre şehirli, köylüye
fikir veremez. Çünkü bu konuda fikir vermekle, bir anlamda onun için satış
yapmış gibi olur.
Bu konuda Şafiilerde iki görüş vardır. Tercih edileni bunun caiz
olduğudur. Çünkü şehirli için yasaklanan şey, köylü adına satım yapmaktır.
Köylüye fiyatlar hakkında fikir vermek satım değildir. Kişinin din kardeşine
hayırhah olması da emredildiğine göre bu, köylüye görüş belirtmenin caiz
olduğunu gösterir.
باب: لا
يبيع حاضر
لباد
بالسمسرة.
70. ŞEHİRLİ, KÖYLÜ ADINA KOMİSYON ÜCRETİ ALARAK MAL SATIN ALAMAZ
وكرهه ابن
سيرين
وإبراهيم
للبائع
والمشتري. وقال
إبراهيم: إن
العرب تقول:
بع لي ثوبا،
وهي تعني
الشراء.
İbn Sirin ve İbrahim (en-Nahai) bunu hem satıcı hem alıcı için
mekruh görmüştür. İbrahim, Arapların "bey'"
sözcüğünü satın alma anlamında da kullandıklarını belirtmiştir.
حدثنا
المكي بن
إبراهيم قال:
أخبرني ابن
جريج، عن ابن
شهاب، عن سعيد
بن المسيب:
أنه سمع أبا هريرة
رضي الله عنه
يقول: قال
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم: (لا
يبتاع المرء
على بيع أخيه،
ولا تناجشوا،
ولا يبيع حاضر
لباد).
[-2160-] Ebu Hureyre r.a. Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem'den şunu rivayet
etmiştir: "Kişi (din) kardeşinin satışı üzerine satış yapmasın.
Satın alma niyetinde olmadığınız malın fiyatını arttırmayın.
Şehirli, köylü adına satış yapmasın."
حدثنا
محمد بن
المثنى: حدثنا
معاذ: حدثنا
ابن عون، عن
محمد: قال أنس
بن مالك رضي
الله عنه: نهينا أن
يبيع حاضر
لباد.
[-2161-] Enes İbn Malik r.a. şöyle demiştir: Şehirlinin
köylü adına satım yapması, bize yasaklandı.
AÇIKLAMA: Şehirlinin köylü adına satın alması da tıpkı
onun adına satması gibi yasaktır.
Bu yasak ya satmaya kıyasla anlaşılır, yahut da Arapçada satma
için kullanılan "bey' " sözcüğünün satın alma için de
kullanılmasından anlaşılır.
İbn Habib el-Maliki şöyle demiştir: Köylü adına satın alma,
tıpkı onun adına satış yapma gibidir. Çünkü Hz. Nebi'in "Birbirinizin
satımı üzerine satım yapmayın" hadisi satın alma anlamına da gelir.